70 rocznica śmierci mjr. Zygmunta Szendzielarza
„Łupaszki”
Żołnierza
bestialsko zamordowanego przez komunistów, tylko za to ,że kochał Ojczyznę
CZEŚĆ I CHWAŁA BOHATEROWI
„Łupaszka” –
partyzancka legenda
30 czerwca 1948 r. w Osielcu koło Jordanowa funkcjonariusze MBP aresztowali ukrywającego się mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę”, jednego z najbardziej zasłużonych dowódców polowych pierwszej i drugiej konspiracji, dowódcę 5. Wileńskiej Brygady
Armii Krajowej
.
Zygmunt Szendzielarz urodził się 12 marca 1910 r. w Stryju (w latach
międzywojennych miasto powiatowe wchodzące w skład woj. stanisławowskiego), w
wielodzietnej rodzinie urzędnika kolejowego. Po ukończeniu w 1929 r. gimnazjum
matematyczno-przyrodniczego jako ochotnik wstąpił do wojska. W 1934 r., w
stopniu podporucznika, otrzymał przydział do stacjonującego w Wilnie 4 Pułku
Ułanów Zaniemeńskich.
We wrześniu 1939 r. stanął do walki w obronie ojczyzny, dowodząc 2.
szwadronem swojego macierzystego pułku, wchodzącego w skład Wileńskiej Brygady
Kawalerii. Po ataku ZSRS na Polskę, pod koniec września, został aresztowany przez
Sowietów podczas próby przedostania się na terytorium Węgier. Szendzielarzowi
udało się jednak zbiec z niewoli. Po bezskutecznych próbach ponownego przebicia
się na Węgry, wrócił do Wilna, gdzie wkrótce włączył się w działalność
konspiracyjną, najpierw w strukturach Kół Pułkowych, a następnie ZWZ-AK. W tym
okresie przyjął pseudonim konspiracyjny „Łupaszka”, nawiązujący do
podpułkownika kawalerii Jerzego Dąbrowskiego „Łupaszki” (słynnego zagończyka, w
czasie wojny polsko-bolszewickiej współtwórcy 13. Pułku Ułanów Wileńskich,
zamęczonego przez Sowietów w mińskim więzieniu w 1940 r.).
We wrześniu 1943 r., z rozkazu Komendy Wileńskiego Okręgu AK, Szendzielarz
stanął na czele oddziału partyzanckiego dowodzonego wcześniej przez ppor.
Antoniego Burzyńskiego „Kmicica”. Na kilka dni przed przybyciem „Łupaszki” do
bazy nad jeziorem Narocz, grupa ta została rozbrojona i rozbita przez
partyzantkę sowiecką, a jej dotychczasowego dowódcę zamordowano. Szendzielarz
rozpoczął odbudowę oddziału, który w styczniu 1944 r. oficjalnie otrzymał nazwę
5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej (choć określano go także jako Brygada
Śmierci). Operował on na obszarze rozciągającym się na północny-wschód od
Wilna. Oddział „Łupaszki” w 1943 i 1944 r. toczył boje z wojskami niemieckimi,
wspieranymi przez litewskie formacje kolaboracyjne, a także z partyzantką
sowiecką.
5. Wileńska Brygada AK w lipcu 1944 r. został otoczona przez Sowietów w
Puszczy Grodzieńskiej. „Łupaszka”, nie dostrzegając innej możliwości,
zdecydował się rozformować brygadę, której żołnierze – podzieleni na mniejsze
grupy – przebijali się na zachód lub mogli wracać na Wileńszczyznę.
Szendzielarz, wraz z resztkami brygady, przedostał się na Białostocczyznę,
gdzie podporządkował swój oddział Komendzie Okręgu AK Białystok. W kolejnych
miesiącach do stacjonującej w lasach w okolicach Bielska Podlaskiego grupy
„Łupaszki” dołączali partyzanci z rozbitych oddziałów AK z okręgów wileńskiego
i nowogródzkiego. Odtworzona w ten sposób 5. Brygada Wileńska wiosną 1945 r.
liczyła około 200 żołnierzy. Wielokrotnie prowadziła walki z oddziałami Armii
Czerwonej, NKWD, KBW, UB i MO.
Po otrzymaniu we wrześniu 1945 r. rozkazu rozformowania brygady, „Łupaszka”
przedostał się do Gdańska, gdzie podporządkował się komendantowi
eksterytorialnego Wileńskiego Okręgu AK, ppłk. Antoniemu Olechnowiczowi
„Pohoreckiemu”. Jego pozwolenie na utworzenie większego oddziału bojowego
otrzymał dopiero na początku roku 1946. Wiosną dotarł do Borów Tucholskich,
gdzie po raz kolejny rozpoczął odtwarzanie 5. Brygady Wileńskiej. Jeszcze w tym
samym roku połączył swój oddział z podlegającą mu 6. Brygadą Wileńską,
operującą na Podlasiu i Białostocczyźnie.
W 1947 r., dostrzegając beznadziejność sytuacji, w jakiej znalazła się
brygada, zwolnił swych podkomendnych ze złożonej przysięgi. Sam postanowił
powrócić do cywilnego życia. Dotarł na Górny Śląsk, skąd – zagrożony
aresztowaniem – przedostał się do Zakopanego. Ukrywał się tam, z krótki
przerwami aż do kwietnia 1948 r. Następnym miejscem pobytu „Łupaszki” była
Chabówka, z której w połowie czerwca przeniósł się do Osielca pod Jordanowem.
Został tam wytropiony przez funkcjonariuszy komunistycznej bezpieki.
Aresztowano go nad ranem 30 czerwca 1948 r. w domu, w którym się ukrywał.
Zygmunta Szendzielarza osadzono w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w
Warszawie. W wyroku wydanym 2 listopada 1950 r. komunistyczny sąd skazał go na
śmierć. Został zabity w więzieniu mokotowskim 8 lutego 1951 r. Ciało pogrzebano
w tajemnicy, w nieznanym miejscu. W 2013 r. badaczom IPN udało się odnaleźć szczątki
Szendzielarza podczas prac prowadzonych w kwaterze „Ł” na Powązkach. Pogrzeb
państwowy dowódcy Brygady Wileńskiej AK odbył się w 2016 r. na cmentarzu
Powązkowskim.
W 2019 r. w pobliżu domu w Osielcu, w którym ukrywał się i został
aresztowany „Łupaszka”, odsłonięto jego pomnik, sfinansowany przez krakowski
IPN.