Chociaż
zmarł 68 lat temu, dopiero niedawno odbył się jego pogrzeb. Dziś 08.02.2019 rocznica śmierci Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”!
Zygmunt Szendzielarz ps.
„Łupaszka” to jeden z najsłynniejszych polskich Żołnierzy Niezłomnych. Całe
swoje życie poświęcił służbie ojczyźnie, najpierw w wojsku, a później w
konspiracji. Dziś przypada 68. rocznica jego śmierci.
Młodzieńcze lata
Zygmunt Szendzielarz urodził się 12 marca 1910 roku w Stryju –
dziś jest to miejscowość na Ukrainie w obwodzie lwowskim, wówczas należała do
Austro-Węgier. W 1931 roku ukończył II Państwowe Gimnazjum w Stryju, by później
poświęcić się karierze wojskowej. Rozpoczął ją jako słuchacz Kursu Unitarnego w
Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, a następnie w Szkole
Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. Ukończył ją w 1934 roku i został mianowany
przez prezydenta Ignacego Mościckiego podporucznikiem ze starszeństwem.
Szendzielarz szybko został dowódcą plutonu w 4 Pułku Ułanów
Zaniemeńskich w Wilnie, a po awansie na stopień porucznika objął dowództwo 2.
szwadronu. Tuż przed wybuchem II wojny światowej, 28 stycznia 1939 roku,
Zygmunt Szendzielarz ożenił się z Anną Swolkień. W listopadzie, już po wybuchu
wojny, urodziła im się córka Barbara. Anna Swolkień również poświęciła się
walce w konspiracji, została kurierką Armii Krajowej, jednak aresztowano ją i
wywieziono do III Rzeszy na przymusowe roboty. Tam zginęła podczas nalotu
aliantów. Sam Szendzielarz jeszcze w okresie dwudziestolecia międzywojennego
wykazywał się doskonałą umiejętnością jazdy konnej, występując w różnego
rodzaju zawodach.
II wojna światowa
Zygmunt Szendzielarz jako żołnierz wziął oczywiście udział w
Wojnie Obronnej Polski 1939 roku. Jego oddział został rozbity w nocy z 9 na 10
września i Szendzielarz najpierw wstąpił do Brygady Kawalerii płk. Adama
Zakrzewskiego, a później do Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. Władysława
Andersa. Po klęsce tych oddziałów Zygmunt wstąpił jeszcze do Nowogródzkiej
Brygady Kawalerii, aż w końcu dostał się do niewoli, z której szybko zbiegł.
Przez cały czas Zygmunt Szendzielarz próbował przedostać się za
granicę, by walczyć tam z odtwarzanym Wojskiem Polskim. Jego wielokrotne próby
zakończyły się fiaskiem i w końcu rozpoczął działalność konspiracyjną
przyjmując słynny później pseudonim „Łupaszka”. Nie wiadomo dokładnie kiedy
Szendzielarz rozpoczął działalność konspiracyjną – niektóre źródła podają nawet
1939 rok, a niektóre lata 1942 – 1943. Wiadomo, że wstąpił w końcu do tzw. Kół
Pułkowych, które później weszły w skład SZP-ZWZ. „Łupaszka” stanął również na
czele szwadronu w Wileńskim Pułku Ułanów Śmierci.
Wileńska Brygada
Armii Krajowej
1943 rok to czas, kiedy Zygmunt Szendzielarz podporządkowany już
jest na pewno Komendzie Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej. Został wówczas
wysłany jako dowódca oddziału partyzanckiego AK na Wileńszczyźnie, gdzie miał
zastąpić zamordowanego ppor. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica”. Po objęciu
dowodzenia, oddział „Łupaszki” przyjął nazwę 5. Wileńskiej Brygady Armii
Krajowej, która wkrótce nieoficjalnie nazywana była również „Brygadą Śmierci”.
Wraz z brygadą, Szendzielarz walczył zarówno przeciwko Niemcom i Litwinom, jako
ich sojusznikom, oraz przeciwko Sowietom.
W 1944 roku „Łupaszka” został aresztowany przez policję
litewską, która przekazała go Niemcom. Ci zaproponowali mu współpracę w walce
przeciwko Sowietom oraz dostawę broni, jednak Szendzielarz odmówił. Wkrótce
został zwolniony – prawdopodobnie Niemcy liczyli wciąż na wspólną walkę
przeciwko Sowietom przy wsparciu Okręgu Wileńskiego AK. „Łupaszka” prowadził
dalszą walkę i wówczas doszło do jednego z najbardziej kontrowersyjnych wydarzeń
w jego życiorysie. Chodzi o zbrodnię w Dubinkach, będącą akcją odwetową za
pacyfikację wsi Glinciszki. Według różnych szacunków zginęło od 21 do 27
mieszkańców wsi, w tym kobiety i dzieci.
Rozkaz płk Aleksandra Krzyżanowskiego włączył oddział „Łupaszki”
do Zgrupowania nr 1 Okręgu Wilno Armii Krajowej. Jego celem miało być
opanowanie Wilna, ale brygada Zygmunta Szendzielarza ostatecznie nie wzięła w
nim udziału. Działania NKWD i Armii Czerwonej skłoniły „Łupaszkę” najpierw do
zmiany nazwy swojej brygady na „Brygada Warszawska”, a w końcu 23 lipca 1944
roku WIleńska Brygada AK została rozwiązana.
Okres powojenny
To nie był jednak koniec walk Zygmunta Szendzielarza. Jeszcze w
1944 roku podporządkował się ppłk. Władysławowi Liniarskiemu ps. „Mścisław”, komendantowi
Okręgu Białostockiego Armii Krajowej. „Łupaszka” miał pozostać w Puszczy
Białowieskiej, tworząc tam oddział. Na początku 1945 roku Szendzielarz został
komendantem partyzantki Okręgu Białostockiego Armii Krajowej Obywatelskiej,
natomiast wiosną rozpoczął walkę z oddziałami Armii Czerwonej, NKWD, a także
Urzędu Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej. Jego brygada składała się z ok.
200-300 ludzi i zajmowała się m.in. urządzaniem zasadzek na funkcjonariuszy czy
rozbijaniem posterunków.
Już po zakończeniu II wojny światowej „Łupaszka” przeniósł się
na Pomorze, gdzie musiał zając się akcją propagandową. Wkrótce jednak uzyskał
zgodę na utworzenie oddziału bojowego i powołał do życia 6 Brygadę Wileńską
działającą na Podlasiu. Wkrótce reaktywował także 5 Brygadę Wileńską, nad którą
objął dowództwo, i która odtąd miała działać na Pomorzu oraz na Warmii i
Mazurach. Oba oddziały zostały połączone w sierpniu 1946 roku. Prawdopodobnie
jeszcze w tym samym roku Zygmunt Szendzielarz miał możliwość opuszczenia Polski,
ponieważ od ministra bezpieczeństwa publicznego Stanisław Radkiewicz wysłał mu
zezwalający na to list. W zamian „Łupaszka” miał rozwiązać swoje oddziały.
Najprawdopodobniej nie była to jedyna próba kontaktu MBP z partyzantem.
1947 rok to okres stopniowego „zanikania” oddziału
Szendzielarza. Został on zepchnięty do defensywy i w końcu liczył jedynie ok.
40 ludzi. Ostatecznie „Łupaszka” pozostawił dowództwo polowe nad 6 Brygadą
ppor. Władysławowi Łukasiukowi ps. „Młot”, a sam zachował ogólną komendę, ale
powrócił do cywilnego życia. Od tego momentu przez cały czas był już zagrożony
aresztowaniem, wobec czego uciekł do Zakopanego, przez cały czas zachowując
kontakt ze swoim oddziałem. W końcu jednak Zygmunt Szendzielarz został
aresztowany 30 czerwca 1948 roku w Osielcu pod Jordanowem. Prawdopodobnie Urząd
Bezpieczeństwa odnalazł kartkę pocztową w mieszkaniu Wandy Mińkiewicz, którą
„Łupaszka” adresował z Poronina.
Zygmunt Szendzielarz długo przebywał w więzieniu mokotowskim
przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Był tam torturowany, a w październiku 1950
roku rozpoczął się proces byłych członków Okręgu Wileńskiego AK, w którym
również on był oskarżony. „Łupaszka” nie poprosił o łaskę, nie zaprzeczał
również swojej działalności i 2 listopada 1950 roku został skazany na
osiemnastokrotną karę śmierci. 8 lutego 1951 roku w więzieniu na Mokotowie
wyrok wykonano, a ciało pochowano w nieznanym miejscu.
Odnalezienie
ciała i pogrzeb
Przez okres PRL Zygmunt Szendzielarz był szykanowany i opisywany
jako bandyta. Jedynie na emigracji pojawiały się teksty mówiące o nim
pozytywnie. Dopiero w 1993 roku ciążące na nim wyroki śmierci zostały
unieważnione, a w 2008 roku odbył się jego symboliczny pogrzeb na Powązkach.
W 2013 roku badacze z Instytutu Pamięci Narodowej odnaleźli szczątki
„Łupaszki” podczas prac ekshumacyjnych na Łączce. 24 kwietnia 2016 roku na
Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie odbył się uroczysty pogrzeb Zygmunta
Szendzielarza, na którym obecny był m.in. prezydent Andrzej Duda. „Łupaszka”
został pochowany ze wszystkimi wojskowymi honorami i spoczął obok swojej córki,
która zmarła w 2012 roku. Jeszcze w 2007 roku prezydent Lech Kaczyński
odznaczył go Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.
