234 lat temu - 3 maja 1791 r. - Sejm Czteroletni po burzliwej debacie przyjął przez aklamację ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 Maja. Ustawa określała podstawy ustroju I Rzeczypospolitej.
Konstytucja zapowiadała reorganizację
sądownictwa, przewidując stworzenie stale urzędujących sądów ziemskich i
miejskich oraz sprawujących nad nimi nadzór w drugiej instancji Trybunału
Koronnego i sądów asesorskich.
W obronie konstytucji
Patrioci zwolennicy naprawy Rzeczypospolitej
Stanisław August Poniatowski,
Ignacy Potocki,
Hugo Kołłątaj,
Stanisław Małachowski
Julian Ursyn Niemcewicz.
Próba wprowadzenia konstytucji w żyie została przekreślona już w połowie 1792 roku. Przyczyniła się do tego Konfederacja Targowicka (zawiązana przez przywódców obozu magnackiego w celu przywrócenia poprzedniego ustroju Rzeczypospolitej i pod hasłami obrony zagrożonej wolności przeciwko reformom Konstytucji 3 Maja) i wkroczenie wojsk rosyjskich w granice Polski. Rozpoczęło to trwającą ponad 2 miesiące wojnę w obronie Konstytucji 3 Maja, a przegrana jej zwolenników doprowadziła ostatecznie do drugiego rozbioru Polski.
Konstytucja 3 Maja była drugą na świecie (po
Stanach Zjednoczonych) i pierwszą w Europie ustawą regulującą organizację władz
państwowych, prawa i obowiązki obywateli. Zabezpieczała możliwość rozwoju
gospodarczego i politycznego kraju.
Zniesiono instrukcje poselskie, konfederacje i liberum veto, decyzje miały zapadać zwykłą większością głosów. Kadencja Sejmu trwała dwa lata, posiedzenia zwoływane były w razie potrzeby; co 25 lat miano zwoływać Sejm w celu "poprawy konstytucji".
Władzę wykonawczą przyznano królowi wraz z
Radą, tzw. Strażą Praw, złożoną z prymasa i 5 ministrów: policji, pieczęci
(spraw wewnętrznych), interesów zagranicznych, wojny i skarbu, mianowanych
przez króla. Ministrowie odpowiadali przed Sejmem za podpisane przez siebie
akty. Król był przewodniczącym Straży, miał prawo nominacji biskupów,
senatorów, ministrów, urzędników i oficerów, w razie wojny sprawował naczelne
dowództwo nad wojskiem.
Zniesiono wolną elekcję; po śmierci
Stanisława Augusta Poniatowskiego tron miał być dziedziczny, tylko w razie
wymarcia rodziny królewskiej szlachta miała wybierać nową dynastię.
Konstytucja zapowiadała reorganizację
sądownictwa, przewidując stworzenie stale urzędujących sądów ziemskich i
miejskich oraz sprawujących nad nimi nadzór w drugiej instancji Trybunału
Koronnego i sądów asesorskich.
W obronie konstytucji
Próba wprowadzenia konstytucji w życie
została przekreślona już w połowie 1792 roku. Przyczyniła się do tego
Konfederacja Targowicka (zawiązana przez przywódców obozu magnackiego w celu
przywrócenia poprzedniego ustroju Rzeczypospolitej i pod hasłami obrony
zagrożonej wolności przeciwko reformom Konstytucji 3 Maja) i wkroczenie wojsk
rosyjskich w granice Polski. Rozpoczęło to trwającą ponad 2 miesiące wojnę w
obronie Konstytucji 3 Maja, a przegrana jej zwolenników doprowadziła
ostatecznie do drugiego rozbioru Polski.
Zdrajcy targowiczanie
Stanisław Szczęsny Potocki,
Ksawery Branicki
Seweryn Rzewuski
Obok nich czołową rolę w konfederacji odegrali bracia Kossakowscy –
biskup Józef oraz Szymon, generał rosyjski.
Konstytucja 3 Maja była drugą na świecie (po
Stanach Zjednoczonych) i pierwszą w Europie ustawą regulującą organizację władz
państwowych, prawa i obowiązki obywateli. Zabezpieczała możliwość rozwoju
gospodarczego i politycznego kraju.