Fala sierpniowych strajków z 1980 roku zmieniła historię
Polski, doprowadzając do powstania NSZZ „Solidarność” – pierwszej w krajach
komunistycznych, niezależnej od władz, legalnej organizacji związkowej.
Podpisanie porozumienia w Gdańsku 31 sierpnia 1980 roku między komisją rządową
a Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym (MKS), a także porozumienia zawarte w
Szczecinie, Jastrzębiu i Katowicach, stały się początkiem przemian 1989 roku –
obalenia komunizmu i końca systemu jałtańskiego.
Do
Porozumienia Gdańskiego doszło w efekcie trwającego dwa tygodnie strajku w
Stoczni im. Lenina, który rozpoczął się 14 sierpnia. Protest poprzedziła masowa
akcja ulotkowa, propagująca żądanie przywrócenia do pracy zwolnionej ze stoczni
działaczki Wolnych Związków Zawodowych Anny Walentynowicz. Powołano
Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, który sformułował słynne 21 postulatów.
Najważniejszym z nich było żądanie powołania niezależnych od władz związków
zawodowych. W międzyczasie własną listę 36 postulatów przedstawił MKS w
Szczecinie, który koordynował protesty na terenie Pomorza Zachodniego. Obu
komitetom już po kilku dniach podlegało po kilkaset strajkujących zakładów.
Protestu
o takiej skali nie sposób było ukryć ani spacyfikować obietnicą podwyżek płac. Na
Wybrzeże wysłano komisje rządowe – do Gdańska pojechał wicepremier Tadeusz Pyka
(wkrótce zastąpił go Mieczysław Jagielski), a do Szczecina – Kazimierz
Barcikowski. Rozpoczęły się długotrwałe negocjacje.
Strajkujący
mogli liczyć na wsparcie środowisk opozycyjnych (w Gdańsku np. zorganizowały
one poligrafię), twórców, którzy urozmaicali długotrwały protest swoimi
występami, Kościoła (na terenie strajkujących zakładów organizowano polowe
nabożeństwa), a także większości społeczeństwa, zbierającego składki na rzecz
protestujących (chłopi dostarczali żywność). MKS przejęły praktycznie kontrolę
nad regionami objętymi strajkami.
Tymczasem
strajk zaczął się rozszerzać – 26 sierpnia objął Dolny Śląsk, a trzy dni
później Górny Śląsk. W obliczu nieuniknionego rozszerzenia protestów na cały
kraj, strat gospodarczych, a także niemożności siłowego rozwiązania konfliktu
(aczkolwiek wariant taki rozpatrywano) Biuro Polityczne KC PZPR zdecydowało się
na „mniejsze zło”, jakim zdaniem Edwarda Gierka było wyrażenie zgody na powstanie
niezależnej od partii komunistycznej organizacji robotników.
30
sierpnia podpisano porozumienie w Szczecinie, 31 sierpnia w Gdańsku, 3 września
w Jastrzębiu, zaś 11 września – w Hucie Katowice. To, co jeszcze niedawno
wydawało się mrzonką, nagle stało się faktem – władze wyraziły zgodę na
powołanie niezależnych, samorządnych związków zawodowych.
Wynikiem
Porozumień Sierpniowych było powstanie ogólnokrajowego Niezależnego
Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Zarejestrowano go 10 listopada 1980
roku.
Wydarzenia
sprzed 39 lat były jednym z najważniejszych momentów na drodze do upadku
systemu komunistycznego w Europie.
